Yer, âlet, sıfat yapma eki ( -lık, -luk, -lik, -lük) – لق، لك
samanlık – sağlık
iyilik – yolluk
gözlük – güzellik
Meslek eki ( -cı, -ci, -cu, -cü, -çı, -çi, -çu, -çü) – جی
sucu – camcı
gözcü – okçu
işçi – aşcı
Olumlu sıfat eki (-lı, -li, -lu, -lü) – لی
sevimli – ıspartalı
ölümlü – tuzlu
uykulu – tatlı
Olumsuz sıfat eki (-sız, -siz, -suz, -süz) – سز
sessiz – ıssız
öksüz – sonsuz
gönülsüz – susuz
Küçültme eki (-cık, -cik, -cuk, -cük) (-cağız, -ceğiz) – جق، جك، جغز، جگز
biricik – ufacık
küçücük – kuzucuk
köyceğiz – çocukcağız
Eşlik, paylaşma eki (-daş, -deş, -taş, -teş) – داش، دش
arkadaş – dindaş
sesdeş – kardeş
işteş – meslektaş
(-la, -le) – لا، لە
solla – başla
gizle – açıkla
gözle – işle
(-lan, -len) – لان، لن
hoşlan – hızlan
yenilen – canlan
seslen – süslen
(-laş, -leş) – لاش، لش
bayramlaş – yardımlaş
iyileş – karşılaş
sözleş – irileş
a) Ettirgen (müteaddî) eki – یر، دير
(-ır, -ir, -ur, -ür / -dır, -dir, -dur, -dür / -tır, -tir, -tur, -tür )
Bu ek bazen “te” harfi ile yazılmışsa da tercîh edilmelidir.
koştur – konuştur
bildir – buldur
Ettirgenlik eki olan (دير) ile isimlerin sonuna gelen bildirme eki (در) karıştırılmamalıdır. Ettirgenlik eki “ye” okutucusu ile yazılırken bildirme ekinde “ye” okutucusu kullanılmaz.
çalışkandır – kuştur
vardır – yoktur
( -t ) ت
belirt – üşüt
kapat – uyut
Bu ek sonu “e” sesi ile biten fiilere geldiğinde “he” okutucusu düşer.
beklet – bekle
söylet – söyle
b) Edilgen (mechûl) eki (-n, -l) ن، ل |
yazıl – görün
süzül – açıl
c) Dönüşlülük (mutâvaat) eki (-n) | ن
görün – yakın
gezin – bulun
Emir kipinin ikinci çoğul şahıs eki olan (ڭ) edilgenlik ve dönüşlülük eki ile karıştırılmamalıdır.
görün – bilin
gezin – bulun
d) İşteşlik (müşâreket) eki (-ş) ش
buluş – kapış
koşuş – dönüş
a. İsim Fiil Ekleri
(-mak, -mek) – مق، مك
dönmek – sinirlenmek
üşümek – sararmak
Aslî masdarların, sesli harf ile başlayan bir ek aldıklarında Türkçe imlâ kaideleri gereği yumuşayan sondaki harfleri, “kef” ise, “kâf-ı yâyî”, “kaf” ise, “gayın” olarak yazılır.
yeşermeye – yeşermek
görmeyi – görmek
(-me, -ma ) مه
Hafifleştirilmiş masdarlar isim sayıldığından her halükarda “مه” ile yazılır. Olumsuzluk eki ile karıştırılmamalıdır.
tanışma – çalışma
bindirme – indirme
Hafifleştirilmiş masdarların sonlarındaki okutucu “he” harfleri -çok az istisnâ dışında- ilâve bir ek alımında terk edilmezler.
dinlemeleri
gelmesi
(-ış, -iş, -uş, -üş) – یش، وش
görünüş – buluş
gidiş – geliş
b. Sıfat Fiil Ekleri
(-an, -en) – ان، ن
giren – çizen
inleyen – başlayan
(-ası, -esi) – اسی، ەسی
okunası – öpülesi
yapılası – yaşanılası
(-maz, -mez) – ماز، مز
dinmez – susmaz
değişmez – görünmez
(-r, -ar, -er, -ır, -ir, -ur, -ür) – ر، ار، ير، ور
katlanır (masa) – geçer (akçe)
görünür (ışık) – bilir (kişi)
(-dık, -duk, -dik, -dük) – دق، دك
çözülmedik – duyduk
görmedik – bilindik
Bu ek sesli harf ile başlayan bir ek almaya devam ettiğinde, Türkçe imlâ kaideleri gereği yumuşayan sondaki harfleri, “kef” ise, “kâf-ı yâyî”, “kaf” ise, “gayın” olarak yazılır.
güldüğü – güldük
düştüğü – düştük
(-acek, -ecek) – اجق، ەجك
duyulacak – görülecek
bilinecek – sürülecek
(-mış, -miş, -muş, -müş) – مش
susmuş – ölmüş
dolmuş – geçmiş
c. Zarf Fiil Ekleri
(-arak, -erek) – ارق، ەرك
tüterek – tutarak
vererek – bükerek
(-ıp, -ip, -up, -üp) – وب
görüp – kavuşup
dikilip – kalıp
(-dıkça, -dikçe, -dukça, -dükçe, -tıkça, -tikçe, -tukça, -tükçe) – دقجە، دكجه
düşündükçe – okudukça
çektikce – koştukça
(-ınca, -ince, -unca, -ünce) – نجە
ölünce – solunca
görünce – şaşırınca
(-maktansa, -mektense) – مقدنسە، مكدنسە
bilmektense – oynamaktansa
gülmektense – gezmektense
(-ken) – كن
sürmüşken – ağlıyorken
fısıldayacakken – bakarken
(-madan, -meden) – مدن
tanışmadan – yüzmeden
dinlenmeden – gizlenmeden
(-maksızın, -meksizin) – مقسزین، مكسزين
girmeksizin – sormaksızın
inmeksizin – görmeksizin
(-dı…alı, -di…eli, -du…alı, -dü….eli) – دی….الی، دی…ەلی
gördü göreli – uçtu uçalı
yüzdü yüzeli – bildi bileli
d. Diğer Fiilden İsim Yapan Ekler
(-gan, -gen, -kan, ken) – غان، گن، قان، كن
sürüngen – atılgan
değişen – çalışkan
yalıtkan – kaygan
(-gı, -gi, -gu, -gü, -kı, -ki, -ku, -kü) – غي، كي، غو، كو، قی، كي، قو، كو
tutku – bitki
atkı – görgü
sorgu – vergi
(-gın, -gin, -gun, -gün, -kın, -kin, -kun, -kün) – غين،كين، غون،كون، قين، قون
tutku – bitkin
yatkın – özgün
olgun – bezgin
(-ı, -i, -u, -ü) – ي، و
bildiri – anı
örtü – doğu
korku – başarı
(-ıcı, -ici, -ucu, -ücü) – يجي، وجي
üzücü
boğucu
çekici – yazıcı
(-k) – ك، ق
dilek – tarak
kesik – açık
küçük – bozuk
(-m) – م
öğretim – ölüm
doğum – bilim
alım – tanım
(-tı, -ti, -tu, -tü) – تي، تو
ürperti – karartı
görüntü – doğrultu
belirti – alıntı
5. Diğer Bazı Ekler
Derece sayı sıfatları ( -ncı, -nci, -ncu, -ncü ) – نجي
beşinci – üçüncü
ikinci – birinci
Sesli harfle biten rakam isimleri derece sayı sıfat eki aldığında sondaki “ye” harfi düşer.
Üleştirme sayı sıfatları ( -er, -ar, -şer, -şar ) – ر، شر
kırkar – yedişer
altışar – beşer
Bu bölümdeki konulardan 10 sorunun 7’sini doğru cevaplamanız gerekmektedir.
