Kök kelimeler ek aldığında asli yapısı bozulmaz. Fakat son harfi, kendinden sonrakilere birleşmeyen harflerden birisi ise, bu durumda son harfin içinde bulunduğu heceye bakılır. Eğer açık hece ise, okutucu harf kullanılır; kapalı hece ise kullanılmaz.
1- İsim Çekim Ekleri
A- HAL EKLERİ
İlgi Hali (Tamlayan) Eki (-ın, -in, -un, -ün, -nın, -nin, -nun, -nün) | ڭ، نڭ
mandalının – yolun sonu
sözünün eri – dayının arabası
Belirtme Hali Eki (-ı, -i, -u, -ü) | ي
sevgiyi – koruyu
ütüyü – odayı
Yönelme Hali Eki (-a, -e,) | ه
başa – okula
içeriye – şimdiye
Bulunma Hali Eki (-da, -de, -ta, -te) | ده
yatmakta – dinlemekte
verişte – alışta
Ayrılma Hali Eki (-dan, -den, -tan, -ten) | دن
içmekten – koşmadan
hepten – herkesten
Vasıta Hali Eki (-la, -le, -yla, -yle) | له ،يله
yoluyla – iyilikle
salçayla – önüyle
Eşitlik Hali Eki (-ca, -ce, -ça, -çe) | جه
böylece – erkekçe
sizce – kısaca
B- Mülkiyet (İyelik) Ekleri
Birinci tekil şahıs (-m, -ım, -im, -um, -üm) | م
saçım – sorum
evimi – işim
İkinci tekil şahıs (-n, -ın, -in, -un, -ün) | ڭ
konağın – sorun
gözünü – tozun
Üçüncü tekil şahıs (-ı, -i, -u, -ü) | ي
Yapısı itibâriyle açık hece olan bu ekten sonra bir hal eki geliyorsa, “ye” okutucusunun düşeceği unutulmamalıdır.
arısı – başı
başında – gölgesi
tozunu – arısından
Birinci çoğul şahıs (-mız, -miz, -muz, -müz) | مز
kasamız – oğlumuz
birimiz – sobamız
İkinci çoğul şahıs (-nız, -niz, -nuz, -nüz) | ڭز
ağabeyiniz – odanız
yıldızınız – seçiminiz
Üçüncü çoğul şahıs (-ları, -leri) | لرى
kuşları – suları
sıcakları – yeşillikleri
C- Çoğul Eki (-lar, -ler) | لر
sular – yıllar
sözcülerimiz – sözlüler
Bu eki alan kelimeler, “la” sesi ile biten ve geniş zaman eki almış fiillerle karıştırılmamalıdır.
sular
sağlar
taşlar
D- Soru Eki (-mı, -mi, -mu, -mü) | مي
İsim ve fiillerdeki soru eklerinin imlâları aynıdır.
E- Ki Ekleri
Türkçede iki türlü “-ki” eki vardır.
a) Aitlik eki olan “-ki” | كي
Sadece isimlerin sonuna getirilir ve bitişik olarak yazılır. Fiillerden sonra gelmez. Osmanlıcada “kef” harfiyle birlikte “ye” okutucusu ile gösterilir. Âitlik eki olan bu “-ki” cümleden çıkarıldığında mana bozulur.
İsmin, kimle, neyle alâkalı olduğunu belirtir. Ya da zarfiyeti, bir şeyin içinde bulunmayı ifâde eder. “Bahçedeki, seninki, duvardaki” gibi. Ses uyumuna göre bazen “-kü” şeklinde de okunabilir. “Bugünkü, dünkü” gibi.
yarınki – seninki
bugünkü – dünkü
b) Bağlaç olan “-ki” | كه
Aslen Farsça olan, Osmanlıcada da aslına uygun olarak “he” okutucusu ile yazılan ve bağlaç olarak kullanılmasıyla önceki âidlik ekinden ayrılan bu ikinci “-ki” eki, hem isimlerden, hem de fiillerden sonra gelebilir. Bağlaç olduğundan dolayıdır ki, yardımcı cümleyi asıl cümleye, sebep, sonuç, açıklama ve kuvvetlendirme cihetleriyle bağlar. Bu ek, cümleden tamamen çıkarılsa bile ma’nâ bozulmaz, ifâde bozukluğu olmaz.
Bağlaç olan “-ki” günümüz imlâsında aitlik eki olan “-ki” eki ile karışmaması için mutlaka ayrı yazılır. Osmanlıcada ise “he” okutucusu ile yazıldığından zâten farklı olup, karışma riski olmadığından bitişik yazılır.
sanki – oynamaz ki
halbuki – velevki
Test
Bu bölümdeki konulardan 10 sorunun 7’sini doğru cevaplamanız gerekmektedir.
